Oznaczenia szlaków górskich w Karpatach(Polska, Ukraina, Rumunia) – subiektywnie i praktycznie

Oznaczenia szlaków górskich w Karpatach(Polska, Ukraina, Rumunia) – subiektywnie i praktycznie

g. Bucegi

Karpaty, jako najrozleglejszy łańcuch górski w Europie Środkowej, przynajmniej w teorii pokryte są całą paletą górskich szlaków turystycznych. 

Gdy mamy w ręku dokładną mapę, najczęściej w skali 1:50tys (popularna 50tka),  najczęściej widzimy na niej właśnie takie kolorowe “wężyki”.  Właściwie nie ma tu znaczenie rok wydania ( no chyba, że bawimy się w kwestie map sztabowych),  gdyż szlaki zaczęto znaczyć od drugiej połowy XIX wieku .  Proces znakowania karpackich ostępów, jak to z mapy politycznej wynika i wynikało – nie mógł być jednolity. Góry ciągną się na obszarze kilku państw,  których granice przez lata „lubiły” się zmieniać. Dodatkowo pojawia się kwestia kultury turystycznej i poziomu świadomości, która w zależności od kraju kształtuje się inaczej. Nie pomagało to rozwojowi sieci szlaków turystycznych, a efekty tego możemy podziwiać do dziś.

Jak już wspomniałem, większość specjalistycznych map roi się od oznaczeń, jednak w praktyce bywa różnie. Są  tereny, na których pojawiają się niemal co krok, ale można trafić w miejsca, gdzie przez cały dzień nie natkniemy się na żaden znak, choć kartka papieru w naszych rękach wskazuje, że powinien tam być.

W tych paru słowach chciałbym  pokrótce przedstawić swoje doświadczenia związane ze znakowaniem szlaków górskich w Karpatach.  Jak zaznaczyłem w temacie piszę o terenach Polski, Rumunii i Ukrainy.  Poza tym wyłącznie o szlakach pieszych. O Słowacji się nie wypowiem, gdyż tamtejsze szlaki planuję odwiedzić w niedalekiej przyszłości. Mogę tylko nadmienić, iż z  informacji zaczerpniętych od znajomych i Internetu wynika, że nie jest tam z oznaczeniami źle i można porównać je do stanu naszego kraju (oczywiście w tym temacie).

Główny Szlak Sudecki

1.Polska

Tu chyba moja wiedza będzie najmniej wartościowa. Większość informacji o znakowaniu szlaków w Polsce można zaczerpnąć z Internetu.  Pozwolę sobie jednak podsumować wiadomości. Szlaki górskie oznaczane są prostokątami składającymi się z trzech pasków. Formalnie wymiary to 9x15 cm jednak proszę mi wierzyć – różnie z tym bywa. Teoretycznie, o czym  dowiedziałem się od znaczących powinny znajdować się od siebie w odległości „wzrokowej” (spod jednego powinniście widzieć kolejny).  Zewnętrzne paski takiego prostokąta są białe (mówię tu o oficjalnym szablonie PTTK, nie lokalnych ścieżkach turystycznych), zaś wewnętrzny w kolorze szlaku. Wbrew powszechnej jeszcze, choć zanikającej opinii – kolor szlaku nie oznacza jego trudności! Z drugiej strony barwy nie są tu zupełnie przypadkowe. Czerwony bowiem, to szlak główny – prowadzi przez najważniejsze szczyty i  pasma górskie. I tak na marginesie – nie tylko w Polsce , to samo tyczy się Rumunii, czy Ukrainy.  Przykłady mamy sztandarowe – Główny Szlak Beskidzki(GSB) , Główny Szlak Sudecki(GSS) czy im. Edmunda Massalskiego w Górach Świętokrzyskich.  Inne kolory oznaczają : niebieski – szlak dłuższy, najczęściej łagodny;  czarny – szlak dojściowy na grzbiet, raczej krótki i  stromy ; zielony i żółty – szlaki łącznikowe, czasem dojściowe.  W każdych właściwie górach polskich, jak i na pogórzach jest ich pełno.

Beskid Sądecki

Wprost proporcjonalne z powyższym jest traktowanie tychże ścieżek w rzeczywistości. Najbardziej zadbany jest szlak czerwony, jako główny i oczywiście im teren bardziej uczęszczany, tym więcej znaczków. Pozostałe kolory z pewnością mają mniejszy priorytet, jednak to też zależy od miejsca. Nie ma co porównywać  szlaku niebieskiego w górach Świętokrzyskich z dojściowym na Klimczok (tego samego koloru).  Nawet na czerwonym może być gorzej, w miejscach mało popularnych, podczas przechodzenia przez wioski itp. Pod tym względem najbardziej zapamiętałem Beskid Niski, gdzie kilka razy szukałem wyjścia z osad i pomniejsze pasma Sudetów, które borykają się z podobnym problemem.

Szlak generalnie trudno zgubić w lesie – najczęściej jest dobrze i często oznaczony. Problem może pojawić się paradoksalnie, gdy wyjdziemy na polane lub łąkę. Teoretycznie znaczący robią tyczki i malują kolorowe paski, jednak  rolnikom lub innym chuliganom często one przeszkadza, bądź znajdują lepsze zastosowanie w gospodarstwie. Wtedy musimy zdać się na siebie lub pytać miejscowych. Telefon do przyjaciela raczej nie skutkuje.  Do wsi łatwo jest najczęściej wejść, gdyż widzimy ją z daleka, trudniej jednak wyjść, gdy np. miejscowy ogrodzi ścieżkę (odsyłam w Beskid Niski). Często też nie mogę oprzeć się wrażeniu, że w Sudetach szlak znaczony jest rzadziej, ale za to bardziej intuicyjnie, porównując do Beskidów (taki mój osobisty osąd).

Babia Góra

Ma to jednak swój specyficzny  urok i za łatwo w turystyce również nie może być, bo gdzie byłoby miejsce dla przygody? 

Nie możemy przecież narzekać – szlaki w naszym kraju znaczone są sumiennie i systematycznie. I co najważniejsze – ten na mapie równa się oznaczeniom w terenie i nie powinniśmy  być niemile zaskoczeni . Mogą zdarzyć się jakieś anomalie, jak to w życiu,  ale poglądowo jest dobrze.

Ust Corna

2. Ukraina.

Wschodni nasz sąsiad, po zmianie granic w 1945 roku, uzyskał część Karpat Wschodnich właśnie od Polski.  Jeszcze przed wojną ciągnął się tu od Sianek, aż do granicę z Rumunią szlak im. Józefa Piłsudskiego (to co z niego zostało, to dzisiejszy polski GSB) oznaczony kolorem czerwonym. Śladów po nim w terenie niestety nie znalazłem – co innego słupki graniczne z lat dwudziestych – mogą być dobrym drogowskazem w Gorganach, jeśli dobrze patrzymy.

Z  aktualnych map, które posiadałem, stan szlaków pokrywał się w terenie z oznaczeniami.  Inna sprawa to wojskowe sztabówki Wojskowego Instytutu  Geograficznego z dwudziestolecia międzywojennego. Tu istotna jest kwestia ich powstania – moje nie miały zaznaczonych szlaków nawet w legendzie choć czytałem, że teoretycznie powinno być kilka rodzajów.  Poza tym twierdzenie odnosi się do polskich map – trzymałem w rękach jedną węgierską, na której było ewidentnie zbyt dużo turystycznych ścieżek, więcej niż w rzeczywistości, co właściciel mapy  zresztą poparł. Jak widać – dużo tu wyjątków.

Co do faktycznego znakowania szlaków (kształt oznaczeń taki jak u nas), to bywa z tym różnie.  Mimo, iż na wielu stronach możemy przeczytać o wolontariacie i akcjach tego typu w  ukraińskich Karpatach,  nie mamy co liczyć na uzyskanie „polskich” efektów – i na takim myśleniu można „się przejechać” (pomijam tu kwestię Gorganów, o których nie mam informacji z pierwszej ręki, a z tego co można przeczytać jest tam nadspodziewanie dobrze).  Jak wcześniej napisałem  w odniesieniu do Polski – na Ukrainie także - szlak w lesie, zazwyczaj  jest dobrze oznaczony , na łąkach i polanach gorzej. Nie przypominam sobie, by gdziekolwiek były jakieś tyczki  wskazujące kierunek.  Co innego znaki – te zdarzają się i to najczęściej sygnowane adresem www. karpaty.net. , zdradzające zachodnie  pochodzenie.  Miejscowe  zauważalne są na Czarnohorze i Świdowcu, w ilości niewystarczającej.  Najczęściej to nie znaczy zawsze – na własnej skórze odczułem brak oznaczeń przy podejściu na połoninę Krasną i przebijanie się przez gąszcz, prosto  na grzbiet.  

Czarnohora

Może to zabrzmi dziwnie, ale podczas mojego ostatniego wyjazdu w tę część Karpat w różnych miejscach dały się zaobserwować ślady starego znakowania  żółtego szlaku, którego na żadnej z map nie było (przeważnie miałem równolegle WIGi i nowe). 

Z czysto-technicznych kwestii sam wygląd oznaczeń turystycznych nie różni się tam od polskich. Trzy paski, dwa białe , kolorowy pośrodku. Mogą występować natomiast anomalie rozmiarowe, ale to chyba nikomu nie przeszkadza.

Jeśli miałbym wyrazić swoje zdanie, osobom które pierwszy raz wybierają się w Karpaty ukraińskie to z pewnością nie można polegać tylko na oznaczeniach i wyruszać do naszych wschodnich sąsiadów z zamiarem podążania za znakami (co w Polsce jest możliwie i praktykowane).   Owszem – są, choć trzeba spojrzeć na nie trochę w inny sposób – jako dodatek do mapy  i kompasu, a nie wiodący środek nawigacji.

g Fararaskie

3. Rumunia

Kraj, znany w Polsce, głównie z Vlada Palownika, posiada w swych granicach największy udział w Łuku Karpat.  Poza zajmowaną powierzchnią, w Rumunii skupione są najwyższe pasma górskie, szczególnie w południowej części łańcucha.  Od 2004r, kiedy kraj wstąpił do UE i nie ma już ograniczeń na pobyt, wyjazdy w tą część Karpat stały się  znacznie ułatwione i ściągają z roku na rok coraz większą ilość turystów.

Znakowanie górskich szlaków turystycznych w Rumunii, różni się trochę od naszego, przyjętego wyżej schematu. Nie orientuję się czy proceder ten ma jakieś wyższe kierownictwo, jednak na pewno za stan większości ścieżek w górach odpowiadają lokalne towarzystwa SALVAMONT, posiadające siedziby w lokalnych centrach administracyjnych. Wyróżnić można aż dwanaście sposobów oznaczania szlaków. Są trzy kolory – czerwony, niebieski i żółty oraz cztery symbole – pasek (przypominający „nasze” – dwa paski białe, w środku kolorowy), krzyżyk na białym polu, trójkąt i koło.    Jak nietrudno zauważyć daje to zdecydowanie większą ilość kombinacji i może namieszać po drodze.

Co mogę rzec z własnego doświadczenia – najpopularniejszy jest oczywiście pasek.  Mimo iż w Rumunii ustawiony pionowo, graficznie zbieżny z tymi które oglądamy w Polsce.  I kolor czerwony – dominuje, a poza tym, tu także oznacza szlak główny i biegnie przez większość  pasm, ”zaliczając” najciekawsze szczyty.  Często też pojawia się krzyżyk, zdecydowanie czerwony – empirycznie mogę stwierdzić, że oznacza szlak krótki, dojściowy do głównej grani.  Trójkąty występują raczej rzadko, w bardziej popularnych górach, zaś nie pamiętam czy w ogóle widziałem oznaczenia „kołowe” (nawet jeśli, na pewno nie szedłem dłużej taką ścieżką).

g. Fagaraskie

Teraz czysta praktyka– jak się za tymi oznaczeniami podążą. No i znów konformistycznie nie mogę zając jednego stanowiska. Paradoks Rumunii polega właśnie na powierzchni terenów górskich i mnogości szlaków.  A ilość ta w rzeczywistości  oznacza, że o wszystko zadbać się nie da. Priorytet oczywiście mają pasma najpopularniejsze turystycznie, reprezentacyjne – jak Góry Fagaraskie, Piatra Craiului czy Bucegi.  Szlaki oznaczone są tam dobrze i mogą stworzyć złudny obraz ogółu Karpat rumuńskich. Nie należy temu ulegać, gdyż tak było i ze mną.  Dwa lata temu  pierwszy raz wyruszyłem  w Fagarasze i byłem wprost zachwycony ich oznakowaniem.  Następnym wyjazdem była wycieczka przez całe Karpaty Południowe, która zweryfikowała moje pojęcie w temacie.  I co się okazało? Mianowicie pasma mniej popularne bywają wprost zapominane. Odwołam się do głównego szlaku czerwonego w górach Cernei – widniał u mnie na mapie  z lat 80tych minionego wieku i znaki w terenie pochodzą chyba ciągle z tego okresu.  Kilka razy oznaczenie pojawiało się raz (czytaj 1) na cały dzień, i nie były to przypadki odosobnione.  W górach Lotrului miejscowi powiadomili nas, że szlak jest dobrze oznaczony(oczywiście na mapie także się znajdował),  gdy w rzeczywistości  przez ok. 40km nie było ani jednego kolorowego „śladu”.   O inne anomalie także nietrudno – np szlaki tego samego koloru rozgałęziają się, by spotkać się kilkanaście kilometrów dalej.  Może to moje subiektywnie spostrzeżenie, ale „krzyżyki” wydają się w większości świeżo malowane.

g. Lotrului

Znaków – jako blaszane tablice na stalowych rurach jest całkiem dużo.  Trochę sygnowanych www.karpaty.net, pozostałe lokalne (towarzystwa Salvamont). Te ostatnie przeważnie stare z mniejszymi lub większymi śladami korozji, aż po stadia skrajne, bez grama farby, co widać na zdjęciu.  Sposobem wskazywania drogi bywają także kamienne kopczyki ustawione przez „Bóg wie kogo”. Idąc za nimi trzeba uważać. Generalnie wskazują dobrą drogę głównym, czerwonym szlakiem (najczęściej), jednak bywają i takie, które są ustawione w nielogicznych miejscach – ot tak.

Kończąc  opisywanie warunków na Rumunii to muszę również zdublować tu swoje zdanie odnośnie Ukrainy. Jak powyżej – znaki są, tylko zależy, gdzie ich szukamyJ.  W popularnych górach zazwyczaj uda nam się je znaleźć, jednak w bardziej zapomnianych – możemy mieć pewność, że cudów nie będzie(delikatnie rzecz ujmując, czytaj wyżej).  Karpaty Rumuńskie, to już rzeczywistość gór, których lekceważyć nie można, polegając tylko na oznaczeniach.  Mało zurbanizowane, z wysokością często przekraczającą 2tys m npm i kapryśną pogodą powinny być celem raczej dla zaprawionych turystów, dobrze posługujących się mapą i kompasem, świadomych możliwości wystąpienia sytuacji nieplanowanych. Polecane posiadanie GPSa i dobrych map (równolegle).

Bran

Czytając opisy z trzech wyżej wymienionych krajów karpackich,  czytelnikowi powinna wyklarować się rzeczywista sytuacja w nich panująca, z każdym następnym – coraz gorsza. I tak właśnie jest.  Z tej trójki stan oznaczeń szlaków turystycznych w Polsce jest najlepszy i pod tym wzglądem najbardziej zaawansowany – nie mamy wszak tak wielkich powierzchni górskich i chyba nauczyliśmy się je szanować. U naszego wschodniego sąsiada jest gorzej, choć jego udział w Karpatach to „marne 350km” z całego Łuku. Wynika to z pewnością z większego zacofania i dopiero kształtowania świadomości w tej dziedzinie.  Subiektywnie uśredniając, w rumuńskich górach sytuacja jest jeszcze gorsza, choć za to nie można Rumunów winić. Wynika to  zapewne z ogromu terenów tego typu na ich terytorium. Niemniej jednak  w ostatnich latach Rumunia „turystycznie” bardzo się rozwija i z roku na rok będzie lepiej.  Będzie lepiej także dzięki organizacjom karpackim i wolontariatowi, któremu od nas turystów – należy się wielki ukłon.

Tekst napisałem, jakby w odpowiedzi na proste pytania zainteresowanych w internecie, typu „jak wygląda sprawa z oznaczeniami w Rumunii, na Ukrainie itp..” . Mam nadzieję, że choć ogólnie, w tych paru zdaniach pomogłem.  Jak wynika z tytułu – tekst subiektywny, na podstawie praktyki, jeśli ktoś ma inne doświadczenia w temacie – czekam na komentarze.

EDIT!!!

Zapraszam również do tematu: -> Oznaczenia szlaków górskich w Karpatach – Słowacja

Tomasz Duda